Chất béo là gì? Bổ sung chất béo cho bé đúng cách không lo béo phì

Chất béo giữ nhiều vai trò quan trọng đối với sự phát triển của cơ thể. Nhiều mẹ nghĩ rằng nên loại bỏ chất béo ra khỏi thực đơn để con không bị béo phì, thừa cân là vô cùng sai lầm. Vậy làm sao để phân biệt chất béo tốt/ xấu và bổ sung chất béo cho bé bao nhiêu là đủ? Mẹ cùng Vinlac tìm hiểu qua bài viết dưới đây nhé!

Chất béo là gì? Phân loại chất béo

Chất béo là gì?

Chất béo được định nghĩa là một dạng lipid (được tạo thành từ este giữa acid béo và alcol). Chúng là một nhóm những hợp chất hòa tan trong các chất dung môi hữu cơ thông thường,không hòa tan trong nước và thường nổi trên mặt nước (chất béo nhẹ hơn nước).

Chất béo cùng với chất bột đường và chất đạm đều thuộc nhóm chất cung cấp năng lượng. Cụ thể, cơ thể nhận được khoảng 9 calo nếu hấp thụ 1 gam chất béo, trong khi chất đạm hay chất đường bột chỉ cung cấp 4 calo/gam. Chất béo quan trọng nhất chúng ta tiêu thụ hàng ngày là triglycerid. Khoảng 95% chất béo có nguồn gốc từ động vật và thực vật là triglycerid. 

Phân loại chất béo

Có nhiều cách để phân loại chất béo. Nếu dựa trên cấu trúc phân tử - độ dài của chuỗi carbon có thể chia chất béo thành 3 loại: 

- Axit béo chuỗi ngắn (có ít hơn 6 carbon) 

- Axit béo chuỗi trung bình (có từ 8-12 carbon)

- Axit béo chuỗi dài (có từ 14 - hơn 24 carbon) 

Hầu hết chất béo chúng ta ăn hàng ngày là chất béo chuỗi dài. Các axit béo chuỗi ngắn chủ yếu được tạo ra khi vi khuẩn lên men chất xơ hòa tan trong ruột và chất béo có trong sữa cũng chứa một lượng nhỏ axit béo chuỗi ngắn. 

Ngoài ra, có thể chia chất béo làm 2 nhóm chính là chất béo bão hòa và chất béo không bão hòa. 

- Chất béo bão hòa (saturated fat): là các axit béo bão hòa không có mối liên kết đôi và thường là chất rắn ở nhiệt độ phòng. Nhóm thực phẩm có nhiều chất béo bão hòa bao gồm thịt bò, thịt cừu, thịt heo, thịt gà, các sản phẩm từ sữa như kem, sữa nguyên chất, bơ, phô mai… 

- Chất béo không bão hòa: Chất béo không bão hòa thường là chất lỏng ở nhiệt độ phòng với hai loại chính là chất béo không bão hòa đơn và chất béo không bão hòa đa.

Bên cạnh đó còn có khái niệm về Chất béo chuyển hóa. Chúng ta biết rằng dầu có chứa nhiều axit béo bão hoà thì ít bị oxy hoá hơn nên thời gian tồn trữ lâu hơn. Chất béo chuyển hóa là loại chất béo xấu không có giá trị dinh dưỡng và có hại cho sức khỏe. Chất béo này thường được tìm thấy trong thực phẩm chiên, xào, thức ăn nhanh đã qua chế biến hoặc thực phẩm nướng.

Mỗi loại chất béo đều có tác động quan trọng tới sự phát triển của trẻ

Tầm quan trọng của chất béo đối với cơ thể 

Dự trữ và cung cấp năng lượng

Như đã đề cập đến ở phần đầu tiên, chất béo là nguồn cung cấp năng lượng dồi dào gấp đôi đạm và bột đường khi mỗi gram chất béo cung cấp cho cơ thể đến 9 calo (mỗi gram đạm và bột đường chỉ cung cấp được 4 calo). Nhờ đó, bé có đủ năng lượng để vui chơi, học tập cả ngày dài. 

Cấu tạo của chất béo chiếm đến 60% tế bão não, nhất là nhóm acid béo không no chuỗi dài Omega-3 và 6. Phospholipid là loại chất béo cấu tạo bao myelin bọc lấy dây thần kinh để làm tăng sự nhạy bén giúp tăng cường khả năng học hỏi và cải thiện được khả năng ghi nhớ. Bên cạnh đó, chất béo còn là thành phần tham gia vào cấu tạo màng tế bào.

Giúp hấp thụ các vitamin tan trong chất béo

Trong số các vi chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể, một số loại vitamin muốn lưu trữ và hấp thu phải dựa vào chất béo (gọi là vitamin tan trong chất béo như vitamin A, D, E, K…)  Vì thế, nếu hàng ngày cơ thể không đáp ứng đủ lượng chất béo thì khả năng hấp thụ các vitamin này rất dễ bị hạn chế, bé sẽ không thể phát triển bình thường và dễ mắc bệnh hơn.

Điều hòa sự sản xuất hormone và gen

Chất béo điều chỉnh sự sản xuất các hormone sinh sản và steroid cũng như các gen liên quan đến sự tăng trưởng và trao đổi chất. Bổ sung chất béo phù hợp giúp  giảm nguy cơ thiếu hormone tăng trưởng - triệu chứng của nhiều bệnh về gen và giúp trẻ bắt kịp đà tăng trưởng.

Cấu thành các tổ chức cần thiết cho sự tăng trưởng 

Bản thân màng tế bào vốn là một lớp mỡ do chất béo, cholesterol và glycolipid,... hợp thành. Tủy não và các mô thần kinh cũng chứa glycolipid và chất béo. Vì vậy, chất béo không chỉ giúp tăng cân mà còn cần cho sự phát triển não bộ và hệ thần kinh của trẻ.  

Cung cấp các axit thiết yếu

Những axit béo thiết yếu thường cơ thể con người không thể tự tổng hợp được như: Acid α Linoleic (Omega 3) và Acid Linoleic (omega 6). Đây đều là những hợp chất do chất béo tổng hợp cung cấp cho cơ thể. Mất cân bằng chất béo Omega-6 và Omega-3 có thể khiến bé suy giảm hệ miễn dịch và giảm khả năng kháng viêm.

Cách bổ sung chất béo cho bé đúng chuẩn 

Mặc dù cần thiết và có vai trò quan trọng đối với cơ thể nhưng việc bổ sung chất béo cho bé phải đúng cách, đúng lượng, đủ để cơ thể duy trì hoạt động sống. Việc dư thừa chất béo lại “lợi bất cập hại”, gây ra những ảnh hưởng không tốt cho sức khỏe. 

Nhu cầu chất béo theo độ tuổi

Tại Việt Nam, Viện dinh dưỡng thuộc Bộ Y tế khuyến nghị người trưởng thành nên tiêu thụ chất béo hàng ngày từ 18%-25% tổng năng lượng khẩu phần ăn. Tuy nhiên đối với trẻ em, nhu cầu chất béo cần phải cao hơn so với mức khuyến nghị này. 

- Đối với nhóm trẻ sơ sinh đang bú mẹ: có đến 50%-60% năng lượng của bé đến từ chất béo trong sữa mẹ. Vì vậy trẻ dưới 6 tháng nên được bú sữa mẹ hoàn toàn để đảm bảo bổ sung chất béo cho bé tốt nhất. Nếu trẻ cần ăn ngoài do không đủ sữa mẹ thì lượng chất béo phải đạt ít nhất 40% tổng năng lượng trong khẩu phần ăn. 

- Trẻ từ 6 tháng đến 11 tháng tuổi tỷ lệ chất béo cần đạt khoảng 40% tổng năng lượng. 

- Trẻ từ 1 đến 3 tuổi, con số này dao động từ 35% đến 40%.

- Trẻ từ 4-10 tuổi: Chất béo chiếm khoảng 30% trong tổng nhu cầu năng lượng.

Nếu tính theo trọng lượng chất béo nói chung, trong một ngày trẻ 7-11 tháng tuổi cần khoảng 35g, trẻ 12 - 36 tháng khoảng 55g và trẻ 4-6 tuổi khoảng 40g. Đặc biệt, ở nhóm tuổi 12-36 tháng nhu cầu chất béo tăng lên cùng với việc không có hoặc giảm nguồn cung cấp từ sữa mẹ và chưa ăn được số lượng như trẻ lớn có thể làm tăng nguy cơ bị suy dinh dưỡng.

Tỷ lệ bổ sung chất béo động vật và thực vật

Cần sử dụng phối hợp cân đối giữa chất béo động vật và chất béo thực vật trong bữa ăn hàng ngày. Nhìn chung, trong dầu thực vật như dầu vừng (mè), hướng dương, đỗ tương… có nhiều axit không no cần thiết. Các axit này có nhiều ưu điểm nhưng do trong cấu trúc có các liên kết kép nên trong quá trình chuyển hóa sẽ tạo ra các sản phẩm trung gian như aldehyt, peroxyt... là những chất có hại cho cơ thể.

Mặt khác trong dầu thực vật lại có rất ít hoặc không có arachidonic là axit béo không no cần thiết có 3 liên kết kép trong thành phần và có nhiều vai trò quan trọng trong cơ thể. Mỡ động vật, đặc biệt là mỡ gan cá và một số động vật sống ở biển có nhiều vitamin A, D và axit arachidonic. Khuynh hướng thay thế hoàn toàn mỡ động vật bằng dầu thực vật là không hợp lý, không cân đối trong khẩu phần. 

Theo nhiều chuyên gia về dinh dưỡng, tỉ lệ cân đối giữa chất béo động vật với chất béo thực vật cho bé nên là 70: 30.  Nếu bữa ăn của bé đã có thịt, trứng, sữa (một lượng nhất định chất béo động vật) nên khi bổ sung thêm chất béo, mẹ có thể dùng 50% là dầu và 50% là mỡ (một bữa ăn dầu, một bữa ăn mỡ). 

Cần phối hợp cân đối giữa chất béo động vật và chất béo thực vật

Phân biệt chất béo có lợi và chất béo có hại

Muốn bổ sung chất béo cho trẻ hiệu quả, mẹ không chỉ nên lưu ý về lượng bổ sung mà cần phải nhận biết được đâu là chất béo có lợi, đâu là chất béo có hại. 

Chất béo tốt và chất béo xấu

Các loại chất béo cho bé mẹ không nên bỏ qua

Chất béo không bão hòa đơn

Nghiên cứu cho thấy việc tiêu thụ chất béo không bão hòa đơn có nguồn gốc thực vật sẽ giúp bạn giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Thực phẩm có nhiều chất béo này bao gồm dầu oliu, dầu lạc, quả bơ, các loại hạt, các loại đậu…

Omega 6

Axit béo omega-6 có thể được tìm thấy trong các thực phẩm như dầu hạt cải, dầu hồng hoa, dầu đậu nành, dầu hướng dương, dầu óc chó, dầu bắp..Mẹ chỉ nên bổ sung chất béo này cho bé ở mức vừa phải. Tình trạng tiêu thụ quá nhiều omega-6 sẽ làm tăng tình trạng viêm trong cơ thể và tăng nguy cơ mắc một số vấn đề sức khỏe như béo phì.

Omega 3

Omega-3 là loại chất béo không bão hòa đa tốt cho sự phát triển não của bé trong giai đoạn đầu đời. Ngoài ra, loại chất béo này còn có tác dụng tăng cường hệ thống miễn dịch của trẻ. Các nguồn axit béo omega-3 tốt nhất như Hạt chia, Đậu nành, Quả óc chó, Hạt gai dầu, Hạt hoa hướng dương; các loại cá béo như cá mòi, cá ngừ, cá hồi, cá thu, cá trích. 

Chất béo MCT

Chất béo MCT (medium chain triglycerides) là acid béo chuỗi carbon trung bình, dễ dàng hấp thu nhanh qua đường ruột nên có ích cho trẻ em bị tình trạng giảm hấp thu chất béo, chậm tiêu hóa, biếng ăn, bệnh gan mật, bệnh dạ dày tá tràng...Chất béo MCT ngoài bổ sung qua các thực phẩm hằng ngày như dầu dừa, bơ động vật còn có mặt trong nhiều dòng sữa tăng cân cho bé. 

Sữa mẹ và sữa công thức là nguồn bổ sung chất béo cần thiết cho trẻ sơ sinh

Trên đây Vinlac đã chia sẻ một số thông tin cần thiết về việc bổ sung chất béo cho bé. Thay vì loại bỏ hoàn toàn chất béo một cách máy móc hay bổ sung quá mức khi thấy con còi cọc, mẹ nên trang bị thêm kiến thức để có thể chủ động lựa chọn, thay thế nguồn chất béo có lợi thông qua chế độ ăn hàng ngày của con nhé.